Veel cliënten die bij mij komen ervaren op de één of andere manier angst. Niet toevallig, want angst is de meest voorkomende klacht die we hebben als mens. Het kan gaan om psychiatrische angststoornis, maar ook angst voor spreken in het openbaar, nieuwe mensen te ontmoeten, kleine ruimtes of juist grote ruimtes, extreme angst om je partner kwijt te raken of om je baan te verliezen. Angst gaat meestal over de angst voor verandering en is iets wat het dagelijkse functioneren enorm kan beperken. Hierover bestaat een mooi leermetafoor over twee wolven…

“We hoeven nergens angstig voor te zijn
Behalve voor de angst zelf”
– Franklin Roosevelt –

Gezonde angst

Meeste mensen gaan er onterecht vanuit dat angst ongezond is. Dat het iets is wat je moet vermijden. Dat het stress en zorgen oplevert en daarom ongezond voor lichaam en geest. Niets is minder waar. Angst op zichzelf is uitstekend. Het is onderdeel van ons menselijk systeem. Het helpt ons signaleren wanneer er gevaar dreigt en je attent en gefocust moet zijn op hetgeen er kan gebeuren. Angst zorgt ervoor dat er adrenaline in het lichaam wordt aangemaakt en je daadwerkelijk met meer focus, aandacht en kracht van iets weg of ergens naar toe kunt gaan. Om je doel te bereiken. Cliënten die bij mij aankloppen en angstig zijn probeer ik niet om de angst weg te nemen per se. In plaats daarvan gebruik ik de energie van de angst om van A naar B te komen. Angst is een geweldige bron van energie en dus motivatie en dus beweging. Angst is gezond wanneer het je positief in beweging brengt. Wanneer het ervoor zorgt dat je je doelen bereikt en het maximale uit het leven haalt. Angst is ook gezond wanneer het gevaar reëel is. Bijvoorbeeld wanneer je op een rand van een flatgebouw staat en je risico loopt om naar beneden te vallen. Of wanneer je met 200 kilometer per uur over de snelweg raast. Dat is gezonde angst omdat het ons voorbereidt op reëel gevaar. Wanneer ik een cliënt die 150 kilo weegt en bang is om te sterven aan de gevolgen van dit serieuze overgewicht, dan is deze angst terecht. Sterker nog, wanneer mijn cliënt niet angstig is zal ik ervoor zorgen dat hij aan het einde van de eerste sessie dit zeker is. Meer dan ooit tevoren. Vervolgens kunnen we echt aan de slag om dit overgewicht te verminderen. Zonder angst, of welke emotie dan ook, is er geen energie. Zonder energie zal mijn cliënt niet uit zijn bed komen om te sporten en gezond te eten.  In veel gevallen is er wel een of of andere vorm van emotie aanwezig, maar wordt hier niet naar geluisterd maar genegeerd. Dan is er schaamte zonder dat er iets met die emotie wordt gedaan. De energie blijft dan onbenut om het doel te bereiken. Of er is angst, maar die wordt onderdrukt of ontkent. En dan ontstaan er problemen omdat de angst geen uiting niet positief ingezet kan worden en tot uiting komt in allerlei mentale en fysieke klachten. Gezonde angst is angst voor iets wat we kunnen veranderen. Bijvoorbeeld door ons bewust te worden van de positieve intentie van de angst. Of door je gedrag te veranderen. Wanneer je angstig bent om een presentatie te geven op je werk terwijl je je minimaal hebt voorbereid, is de angst terecht en te voorkomen. Door je volgende keer beter voor te bereiden zul je met meer rust en zelfvertrouwen voor de groep kunnen staan. Angst is in dit geval het signaal van een slechte voorbereiding.

Ongezonde angst

Problemen ontstaan wanneer de angst belemmerend werkt. Wanneer het je belemmert om je doelen te bereiken. Wanneer het je belemmert om het maximale uit het leven te halen. Wanneer het je belemmert om sociale contacten aan te gaan, van baan te wisselen of te spreken in het openbaar. Ongezonde angst is angst terwijl de angst onnodig of niet terecht is. Bijvoorbeeld omdat het ontstaan is als gevolg van gewoonte. Wanneer je een vliegtuigongeluk hebt overleefd is het heel “logisch” dat je vanaf dat moment angstig bent geworden. Je systeem heeft vliegen gekoppeld aan gevaar. Iedere keer wanneer je vliegt of zelfs maar denkt aan vliegen, krijg je van je systeem een waarschuwing: “pas op, want vorige keer dat je vloog was er gevaar!” Je onderbewuste heeft onterecht, maar begrijpelijk een angst opgebouwd met vliegen. Onterecht, want rationeel gezien is de kans op op een vliegtuigongeluk bijzonder klein. Veel kleiner dan wandelen op straat of rijden in een auto. Ongezonde angst is ook angst voor iets wat we niet kunnen veranderen.  Angst voor het onvermijdelijke, zoals ziekte of de dood.

Wees zorgvuldig in wat je zaait.
Wat je nu zaait oogst je morgen.”
– Boeddha –

De meeste angst ontstaat als gevolg van onze mentale activiteit om angst te produceren. Het is wat we doen in ons hoofd wat ervoor zorgt dat we ons angstig voelen. Met andere woorden, onze gedachten maakt ons angstig. Er zijn maar weinig dingen in het leven waar we angstig voor hoeven te zijn. En 99% daarvan kunnen we zelfs niet vermijden en is dus zinloos om angstig voor te zijn. Angst is een mentale activiteit en is het gevolg van het mentale “angstpad” dat we lopen. Iedere keer dat we dit angstpad belopen wordt het sterker en sterker. Als een maisveld dat we talloze malen hebben belopen en dat daardoor letterlijk een pad is geworden.

Het Verhaal van Twee Wolven

Een oud echtpaar zat met hun kleinkinderen in de tuin toen ze hun een les leerden die ze de rest van leven zouden onthouden. Opa en oma vertelden: “Kinderen, onthoud dat in elk leven er een gevecht plaatsvindt. Een gevecht tussen twee wolven. De ene is als de duivel: boos, angstig, arrogant, verwijtend en manipulatief. De andere is goed: liefdevol, plezierig, vertrouwend, gul, eerlijk, passievol.” De opa en oma bleven stil totdat een van de kleinkinderen vroeg, “Opa, welke wolf zal er winnen?” Opa keek de jongen in de ogen aan en zei, “De wolf die je te eten geeft.” Opa en oma hadden gelijk. Onze hersenen werken als een maisveld. Hoe vaker je een bepaald gedrag of emotie vertoont, hoe gemakkelijker het in de toekomst wordt om toegang te krijgen tot dat specifieke gedrag of  emotie. We zien dit bijvoorbeeld terug bij depressie. Mensen die eerder in hun leven depressief zijn geweest, hebben een grotere kans om weer depressief te worden dan mensen die nog nooit depressief zijn geweest. Als het pad tot depressie al een keer is doorlopen, is het veel makkelijker om het gedrag en bijbehorende gevoel in ons hoofd te herhalen. Als een maisveld die je een keer bewandelt. Na een keer wandelen zie je weinig verschil. Na twee keer bewandelen gaat het pad er al meer bewandeld uitzien en wordt het makkelijker. Na drie keer wordt het nog makkelijker en na het pad meerdere keren te hebben bewandeld, wordt het appeltje eitje. Mensen die vaak boos zijn, kunnen dit heel snel en heel gemakkelijk worden. Er hoeft maar iets te gebeuren en het is alsof er een bandje of DVD wordt afgespeeld met de titel “boos” erop. Hoe vaker ze het zijn, hoe beter ze er in worden. Door het herhaaldelijk uitvoeren van een bepaalde emotie of gedrag, in gedachten of werkelijkheid, worden er mentale paden in je brein aangelegd. Hoe vaker je het desbetreffende patroon van gedrag, gevoel of gedachten doorloopt, hoe duidelijker en krachtiger het mentale pad wordt. Dit soort mentale paden noemen we gewoontes: herhaaldelijke patronen van doen, doen of voelen. Voor veel mensen is dit bijvoorbeeld het patroon van van je werk thuiskomen en op de bank ploffen, tv kijken en naar bed. Wilskracht en motivatie, hoe graag we ook willen, is onvoldoende om de slechte gewoonte te doorbreken. Hoe kan het dat een eenmaal gevormde gewoonte zo lastig te veranderen is? Dit komt omdat een gewoonte automatisch gedrag is geworden. En ieder gedrag of gedachte die je automatisch doet, blijft in het domein van het onderbewuste. Het onderbewuste zal zich niets aantrekken van een beslissing die het bewustzijn heeft genomen. Zolang je ongewenst gedrag niet op onbewust niveau aanpakt, zal er niets veranderen. En alhoewel we in onze samenleving veel waarde hechten aan logisch nadenken, verstand, ratio en het bewustzijn, is ons onderbewuste vele malen krachtiger, sneller en tegelijkertijd ook ondoorzichtiger om veranderingen in door te voeren.

“Er heeft veel tragedie plaatsgevonden in mijn leven,
en sommige dingen ervan zijn ook daadwerkelijk gebeurd.”
– Mark Twain –

MBSR: 8 weeks programma van Mindfulness

Piekeren, angst, neerslachtigheid, onrust, ongelukkig zijn en allerlei andere psychologische klachten worden veroorzaakt doordat we ons laten meeslepen door onze eigen verhalen, waarin verleden en toekomst centraal staan. Ons gedrag wordt daarbij bepaald door onze onbewuste conditioneringen, automatische patronen in denken, doen en voelen die we van kinds af aan hebben overgenomen en aangeleerd. Mindfulness en de Mindfulness Training zijn erop gericht om volledig in het heden te kunnen zijn. Zonder oordeel, zonder verwachtingen. Om dit te kunnen doen moeten we uit ons hoofd komen. Uit het hoofd waar allerlei mentale constructies huisvesten die we verleden of toekomst noemen. Wanneer we uit ons hoofd zijn kunnen we alleen nog maar in het hier en nu zijn. Er is geen andere mogelijkheid. Het gaat over het bewust worden van deze –veelal onbewuste- patronen waardoor je meer vrijheid creëert in je denken, doen en voelen. De Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) is een 8-weeks programma waarin deelnemers 2,5 per week bij elkaar komen en de vaardigheid van het aanwezig zijn in het hier en nu ontwikkelen. Hierdoor ga je je diepe rust in jezelf ervaren en de kracht van je eigen hulpbronnen ontwikkelen. Je leert op te merken wat zich op zowel lichamelijk als op cognitief en emotioneel niveau in jezelf afspeelt. Met als uiteindelijk gevolg dat je meer zicht krijgt op je automatische patronen en zul je meer ruimte gaan ervaren om oude, ongewenste patronen te doorbreken. Je gaat meer emotioneel evenwicht ervaren in hoe je denkt, wat je doet en voelt.