Onverklaarbare klachten: zo los je ze ingrijpend op

Op 20, 21 en 22 oktober 2017 mocht ik een hele bijzondere training bijwonen bij UNLP in Amsterdam. Dit was een training van Stephan Hausner, wie internationaal geroemd wordt vanwege zijn werk in opstellingen met ziektebeelden in (familie)opstellingen in de afgelopen 25 jaar. Eén van de dingen die me tijdens deze dagen opviel is hoeveel mensen met onverklaarbare klachten rondlopen. En wanneer je klacht onverklaarbaar is, de oorzaak onduidelijk, hoe kun je dan richting een oplossing komen? Als je immers niet weet waar iets vandaan komt, dan kun je de oorzaak ook niet weg halen. Gedurende de drie dagen die ik met Stephan Hausner en 60 andere deelnemers doorbracht kwamen allerlei klachten naar voren, mentaal, fysiek, met duidelijke oorzaak of onverklaarbare klachten. In Stephans werk is er nooit sprake van alleen het individu of de cliënt. Hij gelooft dat een individu vanaf conceptie onderdeel is van een familie, een systeem. In zijn werk merkt hij vaak dat het hele systeem deel kan zijn van een probleem én van een oplossing van de kwestie(s) waar één individu uit dat systeem mee loopt. Daarom wordt er in de opstellingen vaak gewerkt met het individu en het systeem van herkomst, oftewel het gezin waarin deze persoon geboren is. Hierin worden ook familieleden gezien en opgesteld die inmiddels overleden zijn of geaborteerd of niet levend geboren zijn. Tijdens een opstelling zitten alle deelnemers in een grote cirkel. Stephan opent de dag door te vragen wie er wil werken en zoals gebruikelijk gaan er een aantal handen de lucht in. Een van de deelnemers wordt gevraagd om naast Stephan plaats te nemen en voor er iets gezegd wordt, delen ze een moment in stilte. Dit doet Stephan om aan te voelen en zich in te leven in de persoon die hij voor zich heeft. Een van de deelnemers was een vrouw die last had van onverklaarbare klachten in haar keelgebied. Laten we haar Emma noemen. Emma was al twee keer voor een noodoperatie opgenomen, waarna uiteindelijk bleek dat er niets aan de hand was. Toch bleven de klachten terugkomen, artsen wisten niet goed wat ze er mee aan moesten en zij zelf ook niet meer. Tijdens haar introductie vertelde Emma dat ze zich structureel onveilig voelt, ook in relatie tot haar gezondheid. Ze vertelde ook dat ze veel ervaart in de wereld, maar hier geen woorden aan durft te geven. Ze sprak niet over zaken die zij belangrijk vond en voelde zich erg klein. In het vertellen van haar verhaal kwam naar voren dat zij in haar jeugd vervelende ervaringen had meegemaakt waarin het onduidelijk was wat er wel en niet gezegd mocht worden. Hier was een hoop angst mee gemoeid. Het delen van haar verhaal was, zo gaf Stephan aan, al een helende beweging. Echter werd in het gesprek dat daarop volgde pas duidelijk wat de relatie tot haar ziektebeeld was. Soms ontmoet je mensen die je in één gesprek heel veel inzichten kunnen verschaffen. Ik ben er zeker van dat Stephan één van die mensen voor haar was. Zij spraken over het verleden, afkomst, het gezin van herkomst en het gezin dat zij inmiddels gesticht had. Stephan zegt altijd dat je het moment dat je een eigen kind krijgt een nieuw systeem creëert, waardoor je uit het systeem van herkomst stapt. Dit betekent natuurlijk niet dat er geen plek meer is voor je in dat systeem, maar wel dat je geen kind meer bent en keuzes voor je eigen gezin moet gaan maken, los van ouders, broers of zussen.

Inmiddels had Emma zelf een dochter van 8 jaar die (zonder dat zij het zelf doorhad) vragen stelde met betrekking tot hun afkomst. Emma wist niet goed of dit wel ter sprake gebracht moest worden en wat dan het juiste moment was. Natuurlijk was het niet bespreken ook geen optie, omdat haar dochter verdiende te weten waar ze vandaan kwam. Vaak zie je tijdens opstellingen dat iets in de familie dat niet uitgesproken mag worden bij een kind terecht komt. Niet zozeer in informatie maar wel in verantwoordelijkheid. Het is een soort energetische ballast die doorgegeven wordt. Om te zorgen dat het kind er geen last van krijgt, is het aan de ouder om het conflict op te lossen, te erkennen wat ontkent werd en te dragen wat aan hen behoort, opdat de kinderen hier vrij van kunnen zijn. Emma stond op een cruciaal punt in het onthullen van haar familie’s geschiedenis aan haar dochter. Maar eerst had zij zelf één en ander te erkennen in haar familiegeschiedenis, zodat zij dit zonder ballast met haar dochter kon bespreken. Stephan gaf aan dat hij in zijn werk met families gemerkt heeft dat je biografie je grootste potentie is. In die biografie zitten veel hulpbronnen. En wanneer je je afsluit van je biografie, van wie je bent, sluit je je ook af van je hulpbronnen. Kinderen worden soms een instrument dat je wijst op het werk dat je zelf moet doen. Stephan voorspelde ook dat hoe meer Emma haar eigen afkomst ontkende of verborg, hoe groter de interesse van haar dochter zou worden. Dit was voor Emma herkenbaar. Ondanks dat hier uiteindelijk geen opstelling voor gedaan is, zit er zoveel waarde en inzicht in het gesprek tussen Stephan en Emma dat ik die met je wil delen. Stephan heeft in alle jaren familie opstellingen verschillende patronen ontdekt en ervaren bij mensen, waardoor hij heel snel en met precisie de vinger op de zere plek kan leggen. Hoe meer Emma probeerde te verbergen wat er in haar geschiedenisverhaal zat, haar afkomst, hoe groter de interesse van haar dochter werd. Het feit dat Emma haar vraagstuk inbracht voor een opstelling vertelde Stephan dat zij klaar was voor (het eerste gedeelte van) een helende beweging. In de achtergrond van Emma ervoer zij gevoelens van schuld. Stephan vertelt dat schuld een thema is binnen opstellingswerk. Zolang er één persoon van een systeem bewust of onbewust vast houdt aan gevoelens van schuld, wordt het voor het hele systeem lastig, zo niet onmogelijk, om richting een oplossing te bewegen. Wanneer Emma zich over kan geven aan haar afkomst zal ze de schuld los kunnen laten. En op dat moment kan zij hier ook met haar dochter over praten. Emma gaf aan dat zij zou rouwen om haar verleden, opdat ze zou kunnen helen. Waarna ze ook met haar dochter het gesprek aan kon gaan over waar zij vandaan komen. Emma’s onverklaarbare klachten in het keelgebied, correspondeerden voor Stephan heel duidelijk met haar persoonlijke geschiedenis. Ze had niet vrij kunnen of mogen spreken in haar jongere jaren en durfde nu niet te spreken als moeder tegen haar eigen dochter. Ook voor Emma maakten de inzichten van deze sessie veel duidelijk. Stephan deelt met ons dat het in opstellingen vaak zoeken is naar datgene dat of diegene die uitgesloten wordt. Door er achter te komen wat er buitengesloten wordt, kom je vaak achter de aard van de helende beweging. Daarmee bedoelt hij een beweging die voor het systeem meer balans brengt. De meeste ziekten of symptomen willen genezen worden vertelt Stephan. Er heerst soms het vreemde idee dat een ziekte tegen het leven is, maar we moeten er juist vanuit gaan dat alles een expressie van het leven is. De reden waarom er verwarring in ontstaat, is vaak dat het plaatje te klein bekeken wordt. Ga er vanuit dat er altijd meer is, zo zorg je dat je blikveld wijd genoeg is om alles wat er in afspeelt op te vangen.

Soms is er geen heling mogelijk vanaf de plek waar de cliënt om heling vraagt. Soms moet er eerst werk in een opstelling gedaan worden, zodat de verbanden tussen de cliënt, de familie en de ziekte duidelijk worden. Dit was het geval bij de lichamelijke klachten van Emma, zoals ik net uiteen gezet heb, maar ook bij sommige mentale klachten die onverklaarbaar lijken. In een casus met onverklaarbare mentale klachten wordt een opstelling gedaan met een deelnemer (laten we haar Angela noemen), haar partner, haar ouders en haar symptomen. Er worden op die manier zes representanten in het veld neergezet. Hier valt het direct op dat het symptoom tussen de ouders in staat en iedereen vrijwel in een cirkel met de ogen naar binnen gericht staat. Angela zelf heeft echter haar ogen dicht en kán met niemand oogcontact maken. Ook kijken de ouders niet in haar richting en maken geen contact. Stephan vertelt dat wanneer een kind opgroeit en een partner krijgt en eventueel zelf een gezin wil stichten het een beweging naar buiten maakt, richting een eigen gezin. Echter wanneer één of beiden ouders afstand nemen van het kind als reactie op de uitgaande beweging zal het kind vrijwel altijd blijven. In dit geval heeft Angela gekozen voor een partner die bereid is om het systeem in te komen, wat voor haar een bevrijdende beweging is. Met dat hij in het systeem stapt, is zij gevoelsmatig weer vrij om te bewegen. Hierdoor is zij in staat om een uitgaande beweging te maken. Wanneer Angela en haar partner desgevraagd de ruggen naar haar ouders toe keren in de beweging om hun eigen gezin te starten, geeft het symptoom aan dat het geen plek meer heeft in de opstelling en dat het eigenlijk wel weg wil. Vaak wanneer een symptoom in een systeem wordt gebracht, maakt dat snel duidelijk waarom het er is. Soms maakt een symptoom het mogelijk voor mensen om weer in contact te komen. En soms moet er eerst een oplossing gecreëerd worden in een systeem om contact of balans te herstellen voor een symptoom overbodig is. Maar wanneer het eenmaal overbodig is, kiest het er regelmatig voor om zelfstandig te vertrekken in een opstelling. Het is Stephans ervaring dat dit er ook geregeld voor zorgt dat de klachten rondom een ziektebeeld weggaan of dat een ziekte tot stilstand komt. Een van de aspecten die hierbij ook aan bod kwam is het ja zeggen tegen het leven. Soms wanneer een familielid overleden is, kan het gebeuren dat één van de ‘overlevende’ familieleden zich identificeert met de overledene. Hierdoor zegt die persoon op een onbewust niveau nee tegen het leven dat vanuit zijn of haar ouders gegeven is. In opstellingen van Stephan laat hij cliënten daarom soms zinnen uitspreken die ja zeggen tegen het leven. Door het leven te omarmen kan deze identificatie vaak opgeheven worden. Wanneer is de laatste keer dat jij bewust “ja” hebt gezegd tegen het leven?

Door UNLP-alumnus Laura Vlasblom.