De zomervakantie is een tijd van ontspanning maar tegelijk ook van veranderende routines en familiedynamieken die op spanning staan: hoe ga je om met de wisselende verhoudingen en korte lontjes die opkomen wanneer iedereen thuis is? Wat gebeurt er systemisch als je ineens veel meer tijd met je partner en (bonus)kinderen doorbrengt? En hoe zorg je ervoor dat deze periode niet alleen een uitdaging, maar ook een kans voor groei en verbinding biedt? In dit artikel ontdek je hoe je kunt bewegen van erin geslopen familieregels naar meer vrijheid en liefde, zodat de vakantie een bron van verbinding en plezier wordt.
Zo overleef ik de zomervakantie met familie
Herken je een van de volgende uitspraken binnen je gezinssysteem?
- “We praten niet over onze problemen met anderen, want dat is privé.”
- “Geld moet je sparen voor later, we kunnen ons geen geflierefluit veroorloven.”
- “Jongens huilen niet, je moet sterk zijn.”
- “Als je iets wilt bereiken, moet je altijd de beste zijn en keihard werken.”
- “Wij zijn niet zo, wij doen dit hier anders.”
Of tussen jezelf en je partner?
- “Waarom moet ik altijd de vuile was doen?”
- “Weet je nog dat je toen niet naar me luisterde?”
- “Je bent net als je moeder/vader.”
- “Jij bent altijd degene die alles verpest.”
- “Waarom kunnen we niet gewoon zoals andere stellen zijn?”
Het zijn voorbeelden van familieregels: zo doen we dat hier en niet anders. Doe je het wel anders, dan word je sociaal, emotioneel, fysiek of moreel gestraft. Niet alle voorbeelden zijn echt voorbeelden van familieregels, het zijn ook vooral voorbeelden van verwachtingen. Het zijn wel goede en herkenbare voorbeelden dus het is zeker de moeite om ze te benoemen! Alleen iets anders kaderen is denk ik beter.
(On)bewuste familieregels: wat zijn die van jullie?
Regels zijn een vorm van ideeën en overtuigingen, maar dan onverbiddelijker en beperkend. Ze gaan gepaard met een expliciet of impliciet ‘moeten’, ‘altijd’ en ‘iedereen’. Regels beperken onze vrijheid wanneer we ze blind opvolgen, of als we ons er niet bewust van zijn of het gevoel hebben dat we niet anders kunnen. Virginia Satir, moeder van de gezinstherapie, noemde het familieregels.
Familieregels zijn de ideeën over wat moet en niet, over wat wel en niet mag of kan, die we leren in ons gezin van herkomst of/en opnieuw creëren in een nieuw familiesysteem.
Bescherming en gemak
Regels geven je in eerste instantie bescherming tegen de buitenwereld. Ze zorgen voor duidelijkheid, gemak en voorspelbaarheid. Maar ze kunnen je ook verstikken als je er blindelings loyaal aan bent of als je je te veel ‘ophangt’ aan het kader van het systeem en zo de kracht van jou als individu verliest. Deze systemische verst(r)ikking valt op zodra je meer dan normaal bij en met elkaar bent, zoals in de zomervakantie.
De zomervakantie: onderzoeken en ontspannen
Deze familieregels hebben ongemerkt invloed op hoe jij denkt, doet en voelt. Zodra je hier bewust van wordt, kun je ze ombuigen naar richtlijnen die meer flexibiliteit en vrijheid geven. Aan jou dus de uitnodiging om deze familieregels eens onder de loep te nemen. Welke regels heb jij met jouw gezin bewust of onbewust gemaakt die opnieuw bekeken mogen worden: werken ze of beperken ze? De zomervakantie is een uitgelezen periode hiervoor. Er is alle tijd en genoeg afleiding om aan dit ‘onderzoek’ een portie plezier toe te voegen terwijl er een mogelijkheid ontstaat om van deze inzichten voorgoed te groeien.
Bekijk welke patronen of gedragingen je zelf kunt veranderen
Welke rol neem jij als ouder of als kind aan? Wil je deze rol ook bewust aannemen of is deze er ongewild ingeslopen? En als jij je houding verandert, wat ontstaat er bij je familieleden? Al helemaal als ouder heeft jouw rol en gedrag wel degelijk (blijvend) effect op je kind.
Een familieregel komt terug in allerlei contexten
Het probleem met (familie)regels is dat ze onderdeel gaan uitmaken van iemands persoonlijkheid. Een voorbeeld: Joep, een jongetje van 4 jaar oud, vraagt zijn moeder om een snoepje en krijgt een afkeurende ‘nee’ te horen. Het kind leert dat vragen stellen niet oké is en leert de regel: ‘Ik moet geen vragen stellen aan mijn moeder.’ Deze regel zorgt ervoor dat het kind conflicten mijdt om niet het risico te lopen afgewezen te worden door zijn moeder. Bij het succesvol toepassen van deze regel in het gezin wordt deze gegeneraliseerd als: ‘Ik moet in het leven nooit iets vragen.’ Het gevolg is dat het een levensregel of overtuiging is geworden die in allerlei contexten en tot in het volwassen leven aan toe wordt ingezet om veiligheid en voorspelbaarheid te garanderen.
Voelt vakantie voor jou als overleven?
School en werk staan in de zomervakantie misschien wel (voor even) op pauze, maar de alledaagse organisatie gaat gewoon door. Wanneer je dit normale leefritme helemaal laat varen, wordt het één grote puinhoop. Soms kan dit stukje van ‘een gezin runnen’ – juist in de vakantie waar alles mag en kan – als overleven voelen. Het is al een hele opgave dat iedereen voldoende te eten krijgt en aan zijn eerste levensbehoeften komt. En als dat eenmaal geregeld is, moet ieder gezinslid zich ook nog goed voelen en genoeg gezien en gewaardeerd worden. Dat is nu zo, en dat was vroeger niet anders.
De waarden en behoeften in een gezin
De fundamentele drijfveer van een ouder is gebaseerd op het eeuwenoude brein dat we allemaal hebben: ons reptielenbrein. Dat deel van ons brein, dat vijfhonderd miljoen jaar oud is, wil overleven en doet dat door zekerheid en geaccepteerd worden door de groep als topprioriteit te hebben. Maar we zijn toch als mens meer dan alleen maar ons reptielenbrein? Gelukkig wel. Naast het reptielenbrein hebben we ons zoogdierenbrein en de prefrontale cortex. Die laatste wil veel meer dan ‘slechts’ overleven. Wij als mens willen (hebben als waarden om te) groeien, bloeien, leren en ontwikkelen, liefhebben en creatief zijn. Vaak bestaan deze waarden binnen een gezin uit veiligheid, verbinding, harmonie, herinneringen maken, samenwerking en groei.
Extra dimensies binnen samengestelde gezinnen
Binnen samengestelde gezinnen geldt vaak dat de zomerperiode nog meer extra uitdagingen met zich meebrengt. Hier is namelijk vaak sprake van loyaliteit issues bij kinderen, conflicten over verschillende opvoedstijlen, andere familieregels en verwachtingen van exen en nieuwe partners waar niet aan wordt voldaan. Eerder schreven we een artikel over hoe hier mee om te gaan.
Nieuwe overtuigingen maken voor een harmonieus gezinssysteem
We begonnen het artikel met herkenbare uitspraken binnen een familiesysteem. Vanuit de behoeften aan vrijheid, groei en betekenis, de hogere (en helpende) drijfveren, ontstaan er heel andere regels. Hier zijn vijf voorbeelden van uitspraken ofwel overtuigingen die helpen bij een ontspannen en gezellige zomervakantie en voor gezinsharmonie in het algemeen:
- “Iedereen heeft recht op een beetje eigen tijd en ruimte.”
- “We lossen conflicten op door te praten, niet door te schreeuwen.”
- “We plannen activiteiten waar iedereen plezier aan beleeft.”
- “We helpen elkaar en delen taken eerlijk.”
- “We waarderen en respecteren elkaars gevoelens.”
Oefening: van verstrikking naar vrijheid
Laten we kijken hoe we familieregels kunnen transformeren naar richtlijnen die veel meer vrijheid en verbinding faciliteren. Hierna volgt een proces in vier stappen die je als coach ook kunt gebruiken voor je cliënten. Lees eerst het hele proces door waar je het stap voor stap kunt doen.
Stap 1. Welke regel werkt te beperkend voor je?
Schrijf na het lezen van dit artikel op welke familieregels er in jouw gezin zijn ontstaan. Welke ben je liever kwijt dan rijk? Of anders gezegd:
- Welke emotie ervaar je regelmatig, maar ben je liever kwijt?
- Wat doe je regelmatig waar je omgeving moeite mee heeft?
- Welke slechte gewoonte in de omgang met anderen heb je?
Schrijf vervolgens de beperkende regel op die ten grondslag ligt aan het beperkende gedrag, gevoel of gedachte.
Stap 2. Beantwoord de vraag: wat is de positieve intentie van deze regel?
Maak de volgende zin af: ‘Als ik deze regel overtreed, dan …………………’ Wat gebeurt er dan? Benoem drie tot vijf consequenties. Als je naar je antwoorden kijkt, wat is dan de positieve intentie van de regel?
Stap 3. Vervang ‘moeten’, ‘alles’, en ‘iedereen’ door meer buigzame termen zoals ‘mag’, ‘kan’ en ‘soms’.
Nu is het tijd dat we de starre regels gaan ombuigen naar een richtlijn of helende zin. Hoe wordt jouw regel dan geformuleerd?
Zie je wat er gebeurt? We halen de regel niet weg. Alles wat goed is aan de regel behouden we. We kunnen dat reptielenbrein namelijk niet negeren of verwaarlozen. De regel: ‘Ik moet anderen op de eerste plek zetten’ zorgt ervoor dat je zorgzaam bent en empatisch. Dat is goed en dat hebben we nodig als (mede)mens. Nu we de regel ombuigen naar een richtlijn, behouden we de voordelen ervan en gooien we de nadelen opzij. Meer vrijheid en een ontspannen vakantie is het resultaat.
Boosheid is soms nuttig
Laten we ook eens kijken naar de regel: ‘Ik mag nooit kwaad worden.’ De voordelen zijn hier heel duidelijk. Ook als je meer op elkaars lip zit tijdens de vakantie, is het een waardevolle regel. Ook al vindt er in deze situatie vaak een ‘niet-creatie’ van je brein plaats. Wanneer je bijvoorbeeld met je familie in een restaurant aan het eten bent en je irriteert je, zorgt deze regel ervoor dat je je kunt inhouden en sociaal onwenselijk gedrag kunt voorkomen. Sociaal gezien is de regel dus nuttig. Emotioneel gezien is deze regel beperkend. We weten dat boosheid een uitermate zinvolle emotie is en dat het onderdrukken ervan allerlei problemen gaat opleveren.
Wanneer we de regel ‘ik mag nooit boos zijn’ ombuigen naar een richtlijn waarin het woord ‘nooit’ wordt vervangen door soms, komt er keuzevrijheid. Als we dan ook het woord ‘zijn’ – wat zit op het niveau van identiteit – vervangen door een woord op gedragsniveau, dan komen we nog een stap dichter bij de vrijheid in hoe we ons willen voelen, doen en denken.
De richtlijn wordt:
- Ik kan mij soms boos voelen wanneer er belangrijke waarden of grenzen worden overschreden;
- Ik kan mij boos voelen en op een rustige wijze onder woorden brengen wat ik voel en denk;
- Ik kan mij boos voelen en hierover praten wanneer ik mij veilig voel.
Stap 4. Spreek je helpende zin uit en adem een keer diep in en uit
Super, je hebt van een regel een helpende zin gemaakt! Nu is het tijd om deze te internaliseren in je systeem. Doe dit met het volgende eenvoudige neuromusculaire programma:
- Breng jezelf in een ontspannen of meditatieve toestand
In deze stap breng je jezelf in een toestand van helderheid, rust en loslaten. Doe wat nodig is. Sluit je ogen, zet een rustgevend muziekje aan of brand wat wierook. Als je dat hebt gedaan, ben je klaar voor de volgende en laatste stap.
2. Spreek je helende zin uit gedurende twee minuten
Herhaal je zin hardop en merk wat er gebeurt. Door dit te doen in de meditatieve toestand, installeer je het neuromusculaire programma in je hele systeem van denken, doen en voelen. Doe dit twee minuten lang. Bij iedere uitspraak merk je op wat er gebeurt en hoe de energie van de zin verandert.
De taak die je nu hebt is om de richtlijnen in je systeem te versterken. Doe de oefening die je zojuist hebt gedaan iedere dag gedurende een paar minuten en een week lang. Merk op wat er gebeurt!
Deze praktische tips helpen je om de zomervakantie met je familie zo gezellig en ontspannen mogelijk door te komen. Dit en meer oefeningen horen bij een systemische mindset die je ook stap voor stap gaat ontwikkelen tijdens onze Basis- en Verdiepingsopleiding Familieopstellingen.
