Een familieopstelling is een krachtige methode binnen het systemisch werk. Het maakt zichtbaar welke onbewuste patronen, dynamieken en verstrikkingen er spelen binnen je familiesysteem. Deze patronen zijn vaak ontstaan in eerdere generaties, denk aan trauma, verlies of onopgeloste conflicten, en hebben onbewust invloed op hoe jij je voelt, handelt en relaties aangaat.

Wat jij nu voelt of doet, wordt mede bepaald door de plek die je (onbewust) inneemt in je familiesysteem. Je draagt vaak meer mee dan van jou is. Een opstelling helpt om deze onderlinge relaties zichtbaar te maken en opnieuw ruimte te creëren voor rust, verbinding en richting.

De werking van familieopstellingen is gebaseerd op drie belangrijke systemische principes:

• Binding – Iedereen in het systeem hoort erbij, ook als iemand is buitengesloten, vergeten of verzwegen. Onbewuste loyaliteit zorgt ervoor dat we verbonden blijven, zelfs met wat niet zichtbaar is.
• Orde – Er is een natuurlijke rangorde in een systeem: ouders komen vóór kinderen, de oudste vóór de jongste, en wie eerder kwam heeft voorrang op wie later kwam. Als deze volgorde verstoord is, ontstaat onrust.
• Balans – In elke relatie is er behoefte aan een evenwicht tussen geven en nemen. Als dit langdurig uit balans is, ontstaan er spanningen of verstrikkingen.

Wanneer een van deze principes wordt geschonden, bijvoorbeeld doordat iemand buitengesloten wordt, een kind de ouderrol op zich neemt of iemand structureel ‘meer draagt’ dan klopt, raakt het systeem uit balans. Een opstelling maakt zichtbaar waar die verstoring zit, zodat er opnieuw ruimte komt voor beweging, rust en verbinding.

Familieopstelling voorbeeld: hoe verloopt een familieopstelling?

Een familieopstelling begint met een korte hulpvraag. Dit kan een thema zijn dat al langer speelt, zoals:

• “Ik voel me nooit goed genoeg.”
• “Ik blijf zorgen voor iedereen, behalve mezelf.”
• “Er is steeds onrust in mijn relatie of gezin.”

Tijdens een familieopstelling wordt jouw familiesysteem letterlijk zichtbaar gemaakt in de ruimte. Dit gebeurt met behulp van representanten (andere deelnemers), vloerankers of objecten die symbool staan voor bijvoorbeeld je ouders, broers/zussen, partner, kind of thema’s als ‘angst’, ‘schuld’ of ‘controle’. Jij kijkt van een afstand toe, wat een krachtige positie is die je in staat stelt om zonder oordeel te observeren wat er speelt.

De begeleider stelt samen met jou een aantal gerichte vragen om helderheid te krijgen over je vraagstuk en kiest op basis daarvan de elementen die opgesteld worden. De representanten krijgen geen instructies, maar nemen intuïtief gevoelens, houdingen en impulsen waar die niet van henzelf zijn, maar voortkomen uit het systemisch veld waarin zij staan opgesteld. Dit veld, ook wel het ‘wetende veld’ genoemd, onthult verborgen dynamieken en diepere oorzaken die vaak onbewust invloed uitoefenen op jouw gedrag, emoties en relaties.

Wat volgt is een geleidelijk ontvouwen van beweging en inzicht. Soms voltrekt zich dit met slechts een paar woorden of een simpele verschuiving in de ruimte. Een representant kijkt ineens een andere kant op. Iemand zegt: “Ik voel me buitengesloten.” Iemand anders voelt plots verdriet zonder te weten waarom. Als deelnemer zie je letterlijk hoe delen van jouw systeem met elkaar in verbinding staan, of juist niet.

De kracht van een opstelling zit in de eenvoud. Er hoeft niets opgelost of begrepen te worden, het systeem laat zien wat gezien wil worden. Dat kan confronterend zijn, maar vaak ook diep ontroerend. Door erkenning te geven aan wat onder de oppervlakte speelt, ontstaat er beweging, ontspanning en ruimte. Wat lang vastzat, kan weer stromen.

Veel deelnemers ervaren na een opstelling een diepe innerlijke rust, alsof er iets op z’n plek is gevallen. De inzichten werken vaak nog weken of maanden na zonder dat je er bewust mee bezig hoeft te zijn. Dat is de magie van systemisch werk: het werkt op een diepere laag.

Wanneer helpt een familieopstelling jou?

Soms zit je vast, zonder precies te weten waarom. Je herhaalt dezelfde keuzes, trekt steeds hetzelfde soort relaties aan, of worstelt met gevoelens die je niet kunt plaatsen. In veel van dit soort situaties werkt een familieopstelling als eyeopener: het maakt zichtbaar wat er onbewust meespeelt in jouw familie.

Het gaat zelden alleen om het ‘probleem nu’. Bepaalde patronen vinden hun oorsprong in eerdere generaties, in situaties of dynamieken die zijn doorgegeven. Zonder dat je het weet, draag je lasten van ouders of voorouders, of neem je een plek in die niet van jou is.

Een eigen opstelling legt dat bloot zonder oordeel en zonder analyse.

Als je vastloopt in terugkerende patronen; bijvoorbeeld in relaties, werk of zelfbeeld

Je komt steeds in dezelfde situaties terecht, ook al doe je het anders. Je trekt je terug, of gaat juist pleasen. Je weet het wel, maar voelt het niet. Dit zijn vaak systemische herhalingen. Iets ouds dat door wil werken via jou.

Wanneer je zware emoties of lasten draagt die niet van jou lijken

Je ervaart emoties als schuld, verdriet, angst of woede en je hebt geen idee waar dit vandaan komt. Deze emoties kunnen afkomstig zijn uit jouw systeem van generaties vóór jou.

Bij rouw, ziekte of destructieve dynamieken

Ziekte, verlies of onrust binnen het gezin kunnen leiden tot verstrikkingen. Familieopstellingen maken zichtbaar hoe je onbewust gebonden blijft aan een gebeurtenis, of hoe je iets draagt dat niet van jou is.

Als je alles al geprobeerd hebt

Therapie, coaching, boeken, gesprekken… en toch verandert er niets. Dan ligt de oorzaak vaak op een diepere laag. Een opstelling werkt niet op het hoofd, maar op het systeem waar je deel van uitmaakt.

Wat is een representant en waarom is het waardevol?

Een representant neemt tijdelijk de plek in van een persoon of thema in de opstelling, bijvoorbeeld een moeder, kind, ex-partner of iets abstracts zoals als ‘controle’, ‘schuld’ of ‘angst’. Je hoeft daarvoor niets te weten. Wat je voelt of waarneemt, komt niet vanuit je hoofd, maar vanuit het krachtenveld van het familiesysteem dat is opgesteld.

Door te representeren:

• Ervaar je zelf hoe systemisch werk voelt
• Krijg je inzicht in je eigen thema’s en patronen
• Ontwikkel je je intuïtie en systemisch bewustzijn
• Leer je luisteren naar het “onzichtbare” dat meespeelt

Wil je dit zelf ervaren? Je kunt bij UNLP regelmatig meedoen aan opstellingsavonden als representant. Het is een laagdrempelige en indrukwekkende manier om kennis te maken met systemisch werk.

Welke familieleden of elementen kunnen worden opgesteld?

Een familieopstelling beperkt zich niet alleen tot directe familie of herkomstfamilie. De begeleider kijkt samen met jou wie of wat relevant is om op te stellen. Denk aan:

• Partner(s) – ook ex-partners of minnaars
• Kinderen – inclusief overleden, doodgeboren of geaborteerde kinderen
• Ouders – en hun (half)broers en -zussen
• Grootouders, overgrootouders
• Thema’s – zoals angst, schuld, verslaving, ziekte of een land van herkomst
• Adoptie – bijvoorbeeld de biologische ouders, de adoptieouders, het adoptiekind of het verlies van de oorspronkelijke plek

Alles wat systemisch invloed heeft, kan opgesteld worden.

Welke vormen van opstellingen zijn er?

Een aantal veel voorkomende opstellingen worden hieronder besproken.

Klassieke familieopstelling (in groep)

Je brengt een thema in, de begeleider stelt vragen, en andere deelnemers representeren belangrijke elementen. De begeleider leidt de opstelling en stuurt subtiel op wat zichtbaar wordt.

Individuele opstelling (1-op-1 sessie)

Je werkt samen met een begeleider en gebruikt vloerankers of objecten. Dit kan in een persoonlijke setting, bijvoorbeeld wanneer je liever privé werkt of je eigen thema’s wilt onderzoeken zonder anderen erbij.

Opstelling voor samengestelde gezinnen

Een samengesteld gezin is een gezin waarvan één of beide partners kinderen heeft uit een eerdere relatie. In het dagelijks leven lopen in een samengesteld gezin dus meerdere biologische systemen door elkaar heen. Aan een samengesteld gezin gaat altijd een geschiedenis vooraf. Het samenleven in het nieuw samengestelde gezin valt lang niet altijd mee. Wat echter in alle gevallen geldt; er is altijd iets of iemand verloren gegaan of uit beeld geraakt in het systeem. Vaak is er spanning of onrust in de onderstroom omdat een samengesteld gezin is gebaseerd op verlies en rouw, bewust of onbewust. Kennis over systemisch werk en opstellingen voor samengestelde gezinnen kan inzicht geven in wat er helpend is met als resultaat meer rust te krijgen in de onderstroom van het samengestelde gezin.

Organisatieopstellingen

Systemische opstellingen zijn ook toepasbaar in organisaties. Organisatieopstellingen geven inzicht in onbewuste dynamieken bij bijvoorbeeld fusies, conflicten, terugkerende problemen of stroeve samenwerking binnen teams.

Hoe zijn familieopstellingen ontstaan en welke achterliggende aspecten spelen een rol?

De methode is ontwikkeld door de Duitse psychotherapeut Bert Hellinger die elementen uit o.a. psychoanalyse, familie- en gestalttherapie samenbracht. Zijn werk bouwde voort op inzichten van o.a. Virginia Satir, Jakob Moreno, Ivan Boszormenyi-Nagy, Steve de Shazer en Milton Erickson.

Sinds de jaren ’80 zijn familieopstellingen wereldwijd doorontwikkeld en worden ze toegepast in coaching, therapie, onderwijs en het bedrijfsleven.

Lees meer over het ontstaan van familieopstellingen.

Familieopstellingen leren bij UNLP

Het bewust worden van diepgaande, onbewuste processen is voor iedereen de sleutel tot verandering en persoonlijke ontwikkeling. Daarom wordt de vraag naar deskundige en praktisch ingestelde opstellers/systemische coaches elk jaar groter. Wanneer je systemisch wilt leren waarnemen en werken, is het van groot belang dat je eerst je eigen plek binnen je systeem van herkomst kent én neemt. Je eigen ervaringen leiden naar het ‘in de vingers krijgen’ van het werk. In de basisopleiding wordt daarom veel aandacht geschonken aan je persoonlijke proces en je eigen ervaringen en je leert oefenen met het zelf opstellen.

Familieopstellingen opleiding volgen?

Het bewust worden van diepgaande, onbewuste processen is voor iedereen de sleutel tot verandering. Daarom wordt de vraag naar deskundige en praktisch ingestelde opstellers/systemische coaches elk jaar groter. Wanneer je systemisch wilt leren waarnemen en werken, is het van groot belang dat je eerst je eigen plek binnen je systeem van herkomst kent én neemt. Je eigen ervaringen leiden naar het ‘in de vingers krijgen’ van het werk. In de opleidingen wordt daarom veel aandacht geschonken aan je persoonlijke proces en je eigen ervaringen.

Bekijk hieronder de video van Eveline die zichzelf openstelt over de Basisopleiding Familieopstellingen. Wil je ook de Basisopleiding Familieopstellingen doen?

Ben jij klaar voor jouw eerste stap?

Wil je ontdekken wat familieopstellingen voor jou kunnen betekenen?

👉 Bekijk onze opstellingsavonden
👉 Schrijf je in voor de volgende Basisopleiding Familieopstellingen
👉 Plan een vrijblijvend adviesgesprek in met een van onze adviseurs