Familieopstellingen, ook wel bekend als “Systemisch werken”, gaat ervan uit dat iedereen wordt beïnvloed door de systemen waarvan hij of zij deel uitmaakt. Volgens Bert Hellinger, de grondlegger van familieopstellingen, zitten de meeste mensen verstrikt in alles wat hen omringt. Deze verstrikking komt vaak voort uit bepaalde patronen binnen het familiesysteem, die invloed hebben op het leven van een persoon. Wanneer je geboren wordt, liggen de families van je vader en moeder achter je en als kind ben je de verbinding tussen die systemen. Kom erachter wat een opleiding familieopstellingen voor jou kan betekenen.

Hoe werkt een familieopstelling?
Familieopstellingen is een unieke therapeutische techniek waarin je op zoek gaat naar onbewuste processen en onbewuste patronen binnen een familie of gezin. Processen die plaats hebben gevonden in het verleden, soms wel generaties terug, maar die bewust of onbewust nog steeds van grote invloed zijn op je alledaagse denken, doen en voelen.
Een kijkje in de systemen
Een familie vormt een systeem, de belangrijkste in je leven. In het gezin waar we opgroeien, leven we namelijk in een bepaalde verbondenheid met elkaar. Therapeuten proberen om direct zichtbare relaties tussen familieleden en eventuele knelpunten te herkennen, erkennen en op te lossen. Je groeit op, ontdekt je weg en plek binnen je familie maar ook andere systemen als: een school, een sportteam, een studentenvereniging, je werk etc. Tot een familiesysteem behoren ouders, grootouders, broers, zussen, kinderen, zowel de levenden als overlevenden. Iedereen hierbinnen heeft zijn eigen plek. We kunnen ons hierin vrij voelen, maar we kunnen ook onbewust verstrikt raken.

Voor wie is een familieopstelling relevant?
Een familieopstelling is relevant voor iedereen met symptomen die met andere vormen van therapie niet toereikend lijken te zijn. Ervaar je bijvoorbeeld burn-out klachten, overspannenheid of depressie? Allerlei persoonlijke problemen op het gebied van relaties, kinderen, werk en gezondheid kunnen komen doordat er verstrikkingen in je systeem aanwezig zijn. Door een verstrikking sta je niet in je kracht: we reageren als volwassene dan soms onbewust alsof we nog steeds in ons vroegere gezinssysteem zitten. Het kan zelfs voor het volledig vastlopen van jouw systeem zorgen en allerlei klachten veroorzaken.
Door het opstellen van iemands systeem van herkomst kunnen niet direct zichtbare relaties tussen familieleden en de eventuele knelpunten daartussen worden herkend, erkend en zo mogelijk weggenomen. De symptomen zijn, systemisch gezien, een richtingaanwijzer voor wat er niet mag zijn, wat buitengesloten wordt, wat vergeten of uit balans is.
Hoe zijn familieopstellingen ontstaan en welke achterliggende aspecten spelen een rol?
Familieopstellingen zijn geïntroduceerd door de Duitse filosoof en priester Bert Hellinger. Hij legde zijn priestergewaad af en volgde in de jaren 60 een opleiding psychoanalyse en werd erkend als psychotherapeut. In zijn methode van familieopstellingen heeft hij elementen en inzichten van eerdere leermeesters uit de systemische familietheorie samengebracht. Feitelijke gebeurtenissen zoals vroege sterfgevallen, emigratie of andere ernstige voorvallen die het familiesysteem beïnvloeden, worden in familieopstellingen beschouwd.
Sinds de jaren ’80 bouwde hij verder op het werk van therapeuten als Virginia Satir en Milton Erickson, Jakob Moreno, Ivan Boszormenyi-Nagy, Steve de Shazer en Insoo Kim Berg. Naast Hellinger is Stephan Hausner ongetwijfeld degene met de meeste ervaring ter wereld met opstellingen en ziekten.
Lees meer over het ontstaan van familieopstellingen.
Over welke familieleden gaat een familieopstelling?
In een familieopstelling worden voornamelijk familieleden opgesteld. Hierbij worden onbekende mensen gekozen om familieleden te representeren. En je hoeft niet te komen met de daadwerkelijke familieleden. In een opstelling worden die vertegenwoordigd door andere aanwezige personen of, als je in een 1-op-1 setting met een systemisch begeleider werkt, door materialen. En voornamelijk familieleden, want je kunt ook abstracte elementen als een land of een bepaalde gebeurtenis toevoegen. Maar over het algemeen gaat het over familie.
Tot familie behoren bijvoorbeeld:
De huidige familie, waaronder:
- de partner; soms minnaars
- kinderen; ook overleden kinderen, doodgeboren kinderen, geaborteerde kinderen, miskramen
- kleinkinderen
De herkomstfamilie, waaronder:
- broers en zussen, ook doodgeboren, soms miskraam
- ouders en hun broers en zussen, levend en (vroeg) overleden
- vorige partners
- halfbroers en halfzusters
- vorige partners van vader of moeder
- grootouders
- overgrootouders – en nog verder terug wanneer daar iets ingrijpends heeft plaats gevonden in cultuur of volk
Welke elementen of personen relevant zijn binnen een opstelling onderzoekt de systemisch begeleider in het startgesprek.

Welke vormen van familieopstellingen zijn er?
In een familieopstelling ga je letterlijk afstand nemen van oude conditioneringen. Een individuele opstelling is een vorm van één-op-één systemische opstellingstherapie waarbij je zonder andere deelnemers werkt, vaak met behulp van objecten zoals figuren, vloerankers of verbeelding om familieleden of elementen van het systeem te representeren.
Je gaat zien wat er aan de hand is en hoe je je hebt laten vormen en leiden door conditioneringen die gemaakt zijn in je opvoeding of afkomstig zijn van je familie. Door afstand te nemen, creëer je helderheid en inzicht. Je ontstijgt dan het relatief kleine systeem en gaat bewust onderdeel uitmaken van een groter systeem. Deze vormen zijn er:
Klassieke familieopstelling
Een typische, “klassieke” familieopstelling vindt plaats via een open inschrijving: iedereen kan zich aanmelden om mee te doen. Een opleiding of workshop familieopstellingen wordt georganiseerd zodat deelnemers kunnen observeren of hun eigen vragen kunnen inbrengen. Vervolgens neemt iedereen plaats in een kring en kun je een thema voorleggen.
Nadat de familieopsteller enkele vragen heeft gesteld aan mensen die een thema willen inbrengen, kiest de familieopsteller een persoon om mee te werken, de cliënt. Vervolgens kiest de cliënt de “representanten” die veelal de “rol” krijgen van familielid, zoals een vader, moeder, broer, zus, oom, tante, etc. De representanten worden op diverse plaatsen in de ruimte opgesteld. Dit “veld” dient om meer inzicht te krijgen in de vraag of thema die de persoon heeft ingebracht.
Individuele opstelling voor samengestelde systemen
Een samengesteld gezin is een gezin waarvan één of beide partners kinderen heeft uit een eerdere relatie. In het dagelijks leven lopen in een samengesteld gezin dus meerdere biologische systemen door elkaar heen. Aan een samengesteld gezin gaat altijd een geschiedenis vooraf. Het samenleven in het nieuw samengestelde gezin valt lang niet altijd mee. Wat echter in alle gevallen geldt; er is altijd iets of iemand verloren gegaan of uit beeld geraakt in het systeem. Vaak is er spanning of onrust in de onderstroom omdat een samengesteld gezin is gebaseerd op verlies en rouw, bewust of onbewust. Een familieopstelling voor samengestelde gezinnen kan dan inzicht geven in wat er helpend is om meer rust te krijgen in de onderstroom van het samengestelde gezin en hoe je dit kunt toepassen in het dagelijks leven.
Organisatieopstelling
Vaak komen organisatieopstellingen in beeld wanneer organisaties te maken hebben met uitdagingen zoals: stroeve communicatie, ingrijpende veranderingen zoals reorganisaties of fusies of kleine of grote terugkerende problemen binnen teams of op individueel niveau bij collega’s als gevolg van vastgeroeste patronen. Om momenten van spanning en onzekerheid te verminderen, kan een opstelling verhelderend zijn. Een levenslang cadeau van de werkgever aan zijn werknemers. En je kunt je voorstellen, voor de opsteller ook erg dankbaar werk. Er is niets fijner dan lekker in je vel zitten op je werk zodat werken moeiteloos gaat.

Familieopstellingen opleiding volgen?
Het bewust worden van diepgaande, onbewuste processen is voor iedereen de sleutel tot verandering. Daarom wordt de vraag naar deskundige en praktisch ingestelde opstellers/systemische coaches elk jaar groter. Wanneer je systemisch wilt leren waarnemen en werken, is het van groot belang dat je eerst je eigen plek binnen je systeem van herkomst kent én neemt. Je eigen ervaringen leiden naar het ‘in de vingers krijgen’ van het werk. In de opleidingen wordt daarom veel aandacht geschonken aan je persoonlijke proces en je eigen ervaringen.
Bekijk hieronder de video van Eveline die zichzelf openstelt over de Basisopleiding Familieopstellingen. Wil je ook de Basisopleiding Familieopstellingen doen?
Onze Basisopleiding Familieopstellingen is voor iedereen die persoonlijk wil groeien en ontwikkelen. Maar ook als je zelf opsteller wilt worden. De Verdiepingsopleiding Familieopstellingen is de perfecte opstap voor coaches en trainers die zelf familieopstellingen willen toepassen in hun coaching.