Kinderen zijn onbewust sterk verweven met hun familieachtergrond. Kinderen zijn de seismograaf van de problemen die in hun familie spelen. Een seismograaf is een meetinstrument dat aardbevingstrillingen kan meten en vaststellen. Kinderen hebben dezelfde verfijnde waarneming en reageren onbewust net zo gevoelig op problemen of conflicten van hun ouders en andere familieleden.
Tom
Als Tom 8 jaar is, gaan zijn ouders uit elkaar. Zijn vader vertrekt naar het buitenland. Plotseling is hij, als enig kind, alleen met zijn moeder die het erg moeilijk heeft met de scheiding en daarbij ook nog eens in financiële problemen komt. Vanaf dat moment slaapt Tom ’s nachts regelmatig bij zijn moeder en troost hij haar als hij haar zachtjes hoort huilen. Om haar te ontlasten, doet Tom zoveel mogelijk klusjes en neemt hij al heel jong een krantenwijk. Zijn moeder accepteert zijn hulp en zegt: “jij bent de enige die me helpt”. Maar wie is er voor Tom? Zijn moeder is er natuurlijk, maar is overbelast. En op school is er weliswaar begrip voor zijn slechte cijfers, maar niemand die werkelijk ziet hoe hij eenzaam en alleen hij is en hoe hij daar in stilte onder lijdt. Door het vertrek van zijn vader is zijn kindertijd vroeg geëindigd en is Tom de plaatsvervangende partner voor zijn moeder geworden. Tom draagt naast zijn eigen spreekwoordelijke rugzak, ook nog een deel van de last van zijn moeder.
Wat gebeurt er als Tom een gedeelte van de last van zijn moeder overneemt?
Veel mensen zullen de reflex van Tom waarschijnlijk meteen herkennen: hij wil mama helpen. Vanuit liefde neemt Tom een taak op zich. Doordat hij aanvoelt dat zijn moeder het nodig heeft, wil hij partner en vader zijn. Tom wordt hierdoor veel te snel groot en wordt met zijn 8 jaar misschien even groot, of zelfs groter dan zijn moeder. Dit geeft hem een bepaalde macht en verantwoordelijkheid, maar berooft hem ook van het kind zijn. En wat doet dit met zijn moeder? Zij wordt kleiner, ze verliest een deel van haar waardigheid en wordt misschien net zo klein, of kleiner dan Tom.
Wat zijn de gevolgen?
De verbondenheid tussen Tom en zijn moeder wordt aanvankelijk door hen allebei als positief ervaren. Maar als Tom ouder wordt, worden de gevolgen van de binding zichtbaar. Hij trekt zich steeds meer terug en wordt een stille jongen, die weinig vrienden heeft en spijbelt van school.
Iets meedragen voor een ouder maakt verschillende gevoelens los bij een kind. Aan de ene kant voelt het een grenzeloze liefde voor de ouders. Dit is een grote bron van kracht. Aan de andere kant is er ook de angst dat papa of mama zal bezwijken onder de last. Een kind kan medelijden voelen, maar ook woede, omdat de ouder(s) hun last zelf niet kunnen dragen. Een kind kan de angst of woede ook naar zichzelf richten, omdat de last te zwaar is en ze zich niet kunnen verweren tegen de druk. Al deze gevoelens wisselen elkaar af en maken het kind in de war en onzeker. Een kind dat uit balans is, kan zijn of haar plek als kind in het gezin niet ten volle innemen.
Een kind is niet stil als een muisje om onzichtbaar te zijn, doet niet lastig om lastig te zijn, doet niet boos om boos te zijn. Het gedrag van het kind vertelt een verhaal …
Als een kind het signaal oppikt dat het niet goed gaat met of tussen de ouders, zal het geneigd zijn om zichzelf op te offeren. Dit is een onbewust en sterk proces waaraan een jong kind niet kan ontkomen. Kinderen betrekken, juist als ze nog klein zijn, al het gedrag van hun ouders op zichzelf. Ze hebben continu hun ‘voelsprieten’ uitstaan. Dit kan gezondheids-, leer-, gedrag- en sociale problemen tot gevolg hebben tot uitdrukking kunnen komen als:
- Onrust/concentratiestoornissen
- (faal)angst
- hyperreactiviteit
- een eetstoornis
- ziek worden
- boos en dwars gedrag
- een sterk teruggetrokken gedrag
- liegen of pesten
Voor Tom betekent de situatie een voortdurende overbelasting. Als we er systemisch naar gaan kijken, voelt hij er een dieper, zwaar gevoel bij. Ook voor zijn moeder blijkt het pijnlijk als ze de situatie onder ogen ziet.
Hoe kun je de verstrikking ontwarren?
Heel vaak zien we dat deze vorm van uitwisseling (iets dragen voor iemand anders) een patroon is geworden binnen de familie. Een kind is uit liefde en oneindige loyaliteit bereid om de last van de ouder te dragen. Ook brengt een kind alles wat door zijn ouders (of voorouders) niet is verwerkt, weer terug in het familiesysteem. De situatie van Tom veranderde toen hij datgene wat hij voor zijn moeder heeft meegedragen, bij haar teruglegde. Het versterkte zowel hem als zijn moeder. Vaak zien we dat de ouders zelf ook al iets meedragen en zou het goed zijn als ook zij hun last terug kunnen geven aan degene bij wie het hoort.
Voor de ouders is het een opluchting als zij gaan zien dat hun kinderen niet dom, slecht, of boosaardig zijn, maar ‘verstrikt’ zijn met iets of iemand uit het familiesysteem. Ouders die zijn gaan twijfelen aan hun eigen opvoedingskwaliteiten, zichzelf verwijten maken, of zich schuldig voelen over het gedrag van hun kinderen, gaan inzien dat zij -net als hun kinderen- alleen maar verstrikt zijn. Ze begrijpen dan dat zij hierdoor niet anders kónden opvoeden. Deze nieuwe inzichten kunnen bevrijding en energie geven, voor kinderen én ouders.
Ben je geïnteresseerd in systemisch werken met kinderen of jongeren? Of werk je al als kindercoach en ben je benieuwd wat de systemische aanpak aan jouw werk kan toevoegen?
Voor elk kind is liefde het meest belangrijke houvast. Dat gold ook voor de ouders toen zij klein waren. En ook weer voor hun ouders. Soms is het evenwicht een gezin door bepaalde gebeurtenissen verstoord en trekt het kind met zijn of haar gedrag aan de bel. Een oplossing voor de verstoring van ‘de ordening’ binnen het familiesysteem komt vaak pas in zicht wanneer kind en ouders op een dieper, onbewust niveau worden aangesproken.
Systemisch werken houdt in dat je kijkt naar de zielsbeweging binnen het familiesysteem. Door systemisch te kijken ga je voorbij aan het gedrag en/of de (ziekte)symptomen van het kind. Gevoelens, zoals angst, verdriet of woede, die van generatie op generatie werden doorgegeven, kunnen worden teruggegeven tot ze bij de persoon komen bij wie ze oorspronkelijk horen. Dit ritueel is -in het hier en nu- symbolisch uit te voeren in een opstelling. Wanneer de volgorde in het systeem weer is hersteld, kunnen kinderen en ouders de positie en rol die hun toebehoort weer innemen. Dan kunnen kinderen innerlijke rust hervinden en gedijen.
Opleiding
De opleiding familieopstellingen voor kinderen en tieners is een specialisatie tot Kindercoach, waarin je leert om kinderen en ouders systemisch te begeleiden. Ingrid Dijkstra is een autoriteit op het gebied van systemische gezinsbegeleiding en heeft een methode ontwikkeld om kinderen op zielsniveau te benaderen. Ingrid verzorgt een deel van de Verdiepingsmodule Familieopstellingen én de specialisatie Familieopstellingen voor kinderen en tieners/kindercoach. Beide modules zijn te volgen na een Familieopstelling Basismodule, waarin je de essentiële kennis en vaardigheden opdoet voor het begeleiden van systemische opstellingen.
